Przebarwienia: przyczyny, rodzaje i głębokość, czas leczenia

Rodzaje zaburzeń barwnikowych

Zaburzenia barwnikowe są złożonym zagadnieniem i nie sprowadzają się jedynie do defektów kosmetycznych, ponieważ  mogą  towarzyszyć wielu chorobom np. o podłożu zapalnym i autoimmunologicznym. W przebarwieniach (hiperpigmentacje) dochodzi do nierównomiernego nagromadzenia barwnika w komórkach, co wyraźnie kontrastuje z niezmienionym obszarem skóry. Z kolei odbarwienia (hipopigmentacje) wiążą się z częściowym lub całkowitym brakiem pigmentu np. albinizmie lub bielactwie.

Hiperpigmentacje i hipopigmentacje są najprostszym podziałem. W zależności jakie zostanie przyjęte kryterium można je podzielić również na inne kategorie np.:

• Melaninowe i niemelaninowe (kumulacja innego pigmentu w skórze np. tatuaż, leki, metale-żelazo, miedź, srebro, złoto)
• Wrodzone i nabyte (wrodzone: znamię błękitne, cafe au lait macules -plamy koloru kawa z mlekiem),(nabyte: piegi, plamy soczewicowate, ostuda)
• Punktowe lub rozległe ( np. na skutek leków lub chorób systemowych)
• Głębokość (naskórkowe, skórne, mieszane)
• Przyczyna/mechanizm powstania ( choroby genetyczne, choroby układowe, dermatozy, wewnętrzny/zewnętrzny czynnik wyzwalający )

 

Przyczyny powstawania przebarwień

W tabelce zawarte są  najważniejsze przyczyny powstawania przebarwień wraz z krótkim opisem, niektóre czynniki wzmagają również przebarwienia tak jak promieniowanie słoneczne czy powtarzający się stan zapalny w skórze.

Tabela 1. Przebarwienia. Przyczyny i czynniki wyzwalające

OGÓLNIE	SZCZEGÓŁOWO
Promieniowanie Słoneczne	UVB-UVA światło widzialne (VL)
Hiperpigmentacje genetyczne	piegi, plamy soczewicowate, plamy cafe au lait macules, melanoza Beckera
Zmiany hormonalne i zaburzenia wydzielania wewnętrznego	ciąża, menopauza, doustna antykoncepcja i hormonalna terapia zastępcza, zaburzenia menstruacyjne i funkcjonowania jajników niedoczynność nadnerczy, nadczynność i nadczynność tarczycy, stres
Uszkodzenia skóry	cieplne- przewlekłe narażenie na ciepło, promieniowanie podczerwone (IR) chemiczne- kwas siarkowy, azotowy mechaniczne-powtarzające się urazy np. pasek od spodni, pod paskami plecaka inne urazy skóry
Stany zapalne skóry	przebarwienia pozapalne (PIH). w przebiegu chorób : trądzik pospolity, AZS, wyprysk kontaktowy, łuszczyca, liszaj płaski. w wyniku urazy skóry
Substancje fotowrażliwe (odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne)	zioła np. rumianek, arnika owoce i warzywa np. cytrusy, selerowate Pełna lista
Hiperpigmentacje polekowe	leki np. NZLP, antybiotyki. Pełna lista
Wpływ metali ciężkich (np. w lekach)	srebro, żelazo, złoto, arsen, bizmut, miedź
Choroby ogólnoustrojowe	choroba Cushinga, choroba Addisona hemochromatoza twardzina układowa
Nieprawidłowa pielęgnacja skóry	produkty nadmiernie wysuszające naskórek (np. matujące) nadmierna ekspozycja skóry po inwazyjnych zabiegach eksfoliujących
Zaburzony odczyn pH skóry	nieprawidłowości w odczynie pH skóry właściwej i obrębie naskórka przyczynia się do zaburzenia funkcji bariery naskórkowej i spójności warstwy rogowej

Głębokość przebarwień

Wyróżniamy trzy typy przebarwień:

• naskórkowe – powierzchniowe
• skórne – głębokie
• mieszane – skórno-naskórkowe

Narzędziami pozwalającymi różnicować przebarwienia i ustalić głębokość zalegającego pigmentu są: dermatoskop i lampa Wooda.

Badanie dermatoskopem

Kolory przebarwień w obrazie dermatoskopowym zależą od tego na jakiej głębokości znajduje się barwnik w skórze. Przebarwienia naskórkowe – powstając na skutek kumulacji nadmiernej ilości melanocytów w naskórku lub nadprodukcji melaniny. Zlokalizowane w warstwie rogowe mają kolor czarny. Kolor jasno brązowy oraz  brązowy informują, że znajdują się w warstwie kolczystej, warstwie podstawnej i/lub na granicy połączenia skórno-naskórkowego.

Skórne – znajdują się w skórze właściwej. W tego typu przebarwieniach doszło do uszkodzenia szczelność błony podstawnej, na której leży naskórek. Melanina, która przedostała się do skóry właściwej jest pożerana przez komórki żerne zwane melanofagami, mogą one migrować do naskórka fagocytować melanosomy z melanina i powtórnie wrócić do skóry właściwej. Melanina, która jest w nich ulokowana może utrzymywać się kilka lat.

• Szary kolor– melanina obecna jest w warstwie brodawkowatej.
• Niebieski kolor melanina położona jest głębiej w warstwie siateczkowatej  lub pozostaje w postaci wolnej w macierzy zewnątrzkomórkowej.

Mieszane – posiadają cechy zmian naskórkowych i skórnych.

Badanie lampą Wooda 

Widoczność zmian pigmentacyjnych w lampie Wooda różni się od tej widzianej w świetle widzialnym. Melanina bardzo dobrze pochłania światło emitowane przez lampę, a stopień zaabsorbowania fali przekłada się na intensywność fluorescencji, to z kolei daje wyraźny obraz umiejscowionych zmian. Przebarwienia w wierzchnich warstwach skóry, czyli przebarwienia naskórkowe są lepiej widoczne niż skórne (głębokie).

W świetle lampy Wooda przebarwienia naskórkowe przyjmują czarno-brązowy kolor, a skórne niebieski. Z kolei brak melaniny tak jak np. w bielactwie widoczny jest w postaci jasnych, biało-sinawych plam. Piegi są zmianami naskórkowymi, w których dochodzi do zwiększonego depozytu melaniny w warstwie podstawnej, melanocyty są duże, ale ich liczba nie jest zwiększona.

Rola innych komórek w procesie pigmentacji

Melanocyty znajdują się w warstwie rozrodzczej naskórka, gdzie każdy związany jest z ok. 30-40 keratynocytami i wraz z komórkami odpornościowymi Langerhansa tworzą naskórkową jednostkę melaniny (epidermal melanin unit). Za pomocą wypustek przekazują melanosomy sąsiadującym keratynocytom, które gromadza się nad  jądrem komórkowym tworząc tzw.”czapeczki/nakrycie” (supranuclear caps). Charakterystyczne ułożenie dojrzałych melanosomów wypełnionych melaniną ma za zadanie chronić jądro komórkowe. Nasz naturalny barwnik ma unikatowe właściwości protekcyjne: pochłania promieniowanie UV i światło widzialne od 50-75% i działa antyoksydacyjnie neutralizując wolne rodniki i reaktywne formy tlenu.

Melanogeneza  jest wieloetapowym, skomplikowanym procesem, na który wpływają  liczne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne (patrz tabelka). Istotną rolę pełnią też inne komórki naskórka jak i skóry właściwej. Melanocyty pozostają w ścisłej relacji z wspomnianymi już wcześniej keratnocytami, mastocytami (komórkami tucznymi) i fibroblastami, a ich wzajemne interakcje mogą wpływać na wzrost pigmentacji albo jej zahamowanie.

Ponad swoją podstawową barwnikotwórczą funkcję, melanocyty biorą też czynny udział w odpowiedzi  immunologicznej. Mają zdolność do prezentacji antygenu, fagocytowania patogenów (pożerania), wchodzą w interakcje innymi komórkami układu odpornościowego np. inicjując reakcje zapalną. Reakcje układu immunologicznego również mają wpływ na ich funkcję i aktywność, a co za tym idzie możliwe jest powstawanie zaburzeń pigmentacji.

Liczba komórek barwnikowych jest względnie stała u wszystkich ludzi niezależnie od pochodzenia. Kolor skóry jest cechą dziedziczoną i kontrolowaną pośrednio lub bezpośrednio przez > 150 genów. Istotna jest nie  ilość, a aktywność melanocytów tzn.: wielkość komórki, ilość melanosomów, typ i ilość melaniny, sposób jej przenoszenia i rozmieszczenia w komórkach skóry.

 

Na poziomie komórkowym zwiększenie syntezy melaniny, a co za tym idzie powstawanie zaburzeń barwnikowych może być spowodowane przez:

• zwiększenie aktywności melanocytów i/lub zwiększenie ich liczby
• zwiększenie produkcji melanosomów
• nasilenie przekazywania melanosomów do keratynocytów
• biochemiczne zaburzenia syntezy melaniny
• zaburzenia w dojrzewaniu, transporcie i przekazywaniu melanosomów do keratynocytów

Czas leczenia

Przebarwienia naskórkowe są zmianami, określa się jako te, które „dobrze” poddają się leczeniu. Szacunkowo redukcja zmian trwa od 6-12 miesięcy.

Przebarwienia skórne z uwagi na znaczną głębokość zalegającego barwnika mogą sprawiać większe trudności, a czas leczenia wynosi od 2-4 lat. 

Należy jednak zaznaczyć, że czas i skuteczność leczenia może się różnić w zależności od osoby. Istotne są takie czynniki jak:

• Typ przebarwień – głębokość umiejscowienia pigmentu oraz przyczyna powstania.
• Fototyp skóry – przebarwienia w fototypach IV-VI Fitzpatrick’a są trudniejsze w redukcji, z uwagi na większą aktywność melanocytów.
• Fotoprotekcja – Stosowana sumiennie i prawidłowo czyli: całoroczne stosowanie kremów przeciwsłonecznych z szerokim spektrum UVB-UVA, VIS, IR, prawidłowa ilość i ponawianie aplikacji  kosmetyku przy ekspozycji na UV, nakrycie głowy, ochrona oczu, unikanie nadmiernej ekspozycji w godzinach z najwyższym indeksem UV w ciągu dnia (11-16) szczególnie w miesiącach od maja do lipca.
• Rodzaj i ilość przebytych zabiegów – np. peelingi chemiczne, zabiegi laserowe lub IPL, mezoterapia igłowa.
• Codzienna pielęgnacja – czy są stosowane kosmetyki zawierające związki antyoksydacyjne oraz  składnikami o udowodnionej skuteczności w redukcji przebarwień, które realnie wpływają na proces melanogenezy na różnych etapach ?
• Przyjmowane leki – czy są stale przyjmowane leki, które mogą działać stymulująco  np. antykoncepcja, leki i preparaty o działaniu światłouczulającym ?
• Gospodarka hormonalna – czy istnieją zaburzenia, jeżeli tak w jakim stopniu i czy przyczyna jest uchwytna?
• Aktywność/remisja chorób skóry -w  których stany zapalne skóry są niejako wpisane np. trądzik.

Fotoprotekcja, zabiegi gabinetowe i pielęgnacja są tą częścią na którą mamy ogromny wpływ i łatwo możemy kontrolować.  Są, to też elementy absolutnie podstawowe w pomyślnej redukcji przebarwień. Uważam, że dogłębnie zebrany wywiad, analiza nawyków pielęgnacyjnych, edukacja pacjenta/klienta, personalny plan i cierpliwość są kluczowe jeżeli chodzi o powodzenie przeprowadzonych zabiegów gabinetowych. Warto mieć również na uwadze, że redukcja przebarwień wymaga systematycznego i kompleksowego podejścia nie tylko w fazie aktywnej gdzie wykonywane są zabiegi.

Drugą połową sukcesu jest utrzymanie pożądanych efektów i jest to przede wszystkim praca własna – czyli systematyczna pielęgnacja, ochrona przez UV i unikanie czynników prowokujących jeżeli występują w naszej codzienności i są przewidywalne.

 

To nie jest wpis sponsorowany.

Spodobał Ci się wpis? Uważasz, że jest praktyczny i pomocny? Podziel się nim z innymi, będzie to dla mnie duże uznanie !

Kaja

Źródła:

N. Parveen, A. S. Ali, and S. A. Ali, ‘On the Intricacies of Facial Hyperpigmentation and the Use of Herbal Ingredients as a Boon for Its Treatment: Cosmeceutical Significance, Current Challenges and Future Perspectives’, Depigmentation. IntechOpen, Dec. 18, 2019

Kilian-Pięta, M.Hoppe, Wpływ melanogenezy na powstawanie przebarwień, Kosmetologia Estetyczna nr 3/2019

Klatte JL, van der Beek N, Kemperman PM. 100 years of Wood's lamp revised. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2015 May;29(5):842-7

M. Engler-Jastrzębska, A. Kamm, Molekularne podstawy pigmentacji skóry. Etiologia i profilaktyka hiperpigmentacji, Kosmetologia Estetyczna, nr 3/2019.

Tam I., Stepień K.: Melanocyty – immunokompetentne ko­mórki barwnikowe. Postep Derm Alergol 2007, 24, 188-193

A. Sadowska, A. Kamm, Sposoby zapobiegania i niwelowania hiperpigmentacji skóry twarzy w gabinecie kosmetologicznym, Kosmetologia Estetyczna, nr 4/2020.

Kołodziejczak, Kosmetologia. Tom I., PZWL, Warszawa 2019.