Zapalenie okołoustne. Perioral dermatitis

 

W tym wpisie:

1. Choroba stewardess?
2. Przyczyny zapalenia okołoustnego
3. Objawy
4. Lokalizacja zmian
5. Leczenie 
6. Co z pielęgnacją ?
7. Dlaczego kosmetyki mogą pogarszać stan skóry?

 

Choroba stewardess ?

Będąc u dermatologa, spotkałam się z określeniem, że specyficzne zmiany wokół ust, z którymi przyszłam, nie należą do rzadkości i są nazywane też chorobą stewardess. Zapadło mi to w pamięć, ponieważ nie rozumiałam, jaki ma to z sobą związek 🙂 Po sprawdzeniu (o ile wierzyć źródłom), okazuje się, że ma to znaczenie historyczne i jest związane z nadmiernym używaniem kosmetyków właśnie w tej grupie zawodowej.

Zapalenie okołoustne zaobserwowano w 1950 r. u stewardess, których charakter pracy umożliwiał korzystanie z nowych kosmetyków z różnych krajów. Wielogodzinne loty, gdzie były narażone na suche powietrze, jak i niemożliwość zmycia makijażu i odświeżenia się, powodowały znaczne obciążenie cery. Pojawiające się krosty wokół ust korygowane były kolejnymi warstwami makijażu, powodując błędne koło, które trudno było przerwać, chcąc zachować nienaganną prezencję.

 

PRZYCZYNY

Dokładna przyczyna zapalenia okołustnego niestety jest nieznana. Przypuszcza się kilka teorii, duże znaczenie mają czynniki środowiskowe, które pośrednio lub bezpośrednio prowadzą do powstania zmian lub zaostrzenia już istniejących. Zakłada się, że zapalenie okołoustne jest spowodowane przez więcej niż jeden czynnik, i u wielu pacjentów nie udaje się określić bezpośredniej przyczyny schorzenia.

Dermatoza najczęściej dotyka kobiet (90%) w wieku od 20-45 lat, a szczyt przypada w drugiej i trzeciej dekadzie życia. Panowie stanowią mały odsetek, jednak ich liczba może wzrosnąć z powodu zmian w zachowaniach pielęgnacyjnych. Zapalenie okołoustne pojawia się również u dzieci i co ciekawe, w tym przypadku akurat częściej dotyczy chłopców.

Przyczyny i czynniki zaostrzające:

• Nadmierne mycie twarzy (mydło i kosmetyki myjące)
• Pasty i płukanki do zębów z zawartością fluoru, nici dentystyczne
• Miejscowe i wziewne kortykosteroidy o różnej sile działania
• Nadmierne stosowanie kosmetyków (kremy pielęgnacyjne, kosmetyki SPF, podkłady)
• Skaza atopowa i zaburzenia bariery naskórkowej
• Łojotok
• Stres
• Czynniki hormonalne i antykoncepcja
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• Czynniki mikrobiologiczne: patogenne działanie Candida albicans, Demodex folliculorum
• Promieniowanie słoneczne, ciepło, wiatr
• Inne, nietypowe czynniki podawane w literaturze: rękawiczki lateksowe, szminki/pomadki, instrumenty muzyczne (ścisły kontakt ze skórą np. skrzypce), w odpowiedzi na leczenie permetryną- związek o działaniu przeciwświerzbowm i przeciwwszawiczym.

Miejscowe kortykosteroidy o różnej sile działania, stosowane miejscowo, donosowo, jak i wziewnie u osób predysponowanych, mogą poprzedzać powstanie zmian, a gdy są długotrwale używane, mogą zwiększyć ryzyko rozwinięcia ciężkiej postaci. Powodem jest osłabienie bariery naskórkowej, która pełni funkcję ochronną. Przypuszcza się również, że sterydy wpływają na mikroflorę mieszków włosowych. Po nebulizacji z lekiem sterydowym należy przemyć twarz (miejsce inhalacji) oraz dokładnie umyć inhalator.

Czynniki hormonalne: zmiany hormonalne powodowały różne efekty np. obserwowano nasilenie zmian w okresie przedmiesiączkowym, a przy stosowaniu antykoncepcji doustnej uzyskiwano poprawę.

Skaza atopowa i zaburzona funkcja bariery naskórkowej. U osób z zapaleniem okołoustnym częściej stwierdza się cechy atopii (nadwrażliwość alergiczna) oraz nieprawidłowo funkcjonującą barierę naskórkową. Zakłada się, że m.in. są to powody, gdzie dochodzi do przetrwałego zapalenia skóry i nietolerancji na powtarzające się czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Osoby dotknięte zapaleniem okołoustnym w badaniach same wskazywały, że ich skóra jest wrażliwa i skłonna do podrażnień. U pacjentów często stwierdza się łojotokowy typ skóry.

Niedostateczne funkcje barierowe skóry i interakcje pomiędzy różnymi powtarzającymi się czynnikami drażniącymi/prowokującymi (lista wyżej) tworzą skumulowany efekt, który może być przyczyną powstawania zapalenia okołoustnego.

Prawidłowo i nieprawidłowo funkcjonująca bariera skóry jest pokazana na zdjęciu niżej.

 

OBJAWY

Zmiany przypominają trądzik różowaty, jednak jest to schorzenie, które trzeba różnicować, ponieważ objawy są zbieżne z wieloma innymi dermatozami, i oczywiście powinien to zdiagnozować lekarz. 

Przebieg jest fazowy, zaczyna się jako dobrze odgraniczony rumień z małymi grudkami, które rozwijają się w pęcherzykowe stożkowe grudki z krostą na szczycie. Grudki mogą zlewać się ze sobą w większe obszary, co często obserwuje się na brodzie, okolicy nosa i fałdach nosowo-wargowych.

Zmiany ulegają spłaszczeniu, w ich miejscu powstaje rumień i złuszczanie naskórka. Sąsiadująca zdrowa skóra często bywa sucha. Na podłożu ustającego rumienia i złuszczania ponownie mogą pojawić się grudki. Z własnego doświadczenia stwierdzam, że rumieniowa podstawa i złuszczanie trwają najdłużej.

Zapalenie okołoustne ogranicza się do skóry, samoistnie ustępuje i nie jest związane ze schorzeniami ogólnoustrojowymi. Poza widocznymi zmianami, odczuwalne może być niewielkie pieczenie skóry twarzy w miejscu grudek.

Wybrane choroby o podobnym obrazie (diagnostyka różnicowa):

• Trądzik różowaty*
• Trądzik pospolity
• Łojotokowe zapalenie skóry
• Kontaktowe zapalenie skóry (alergiczne lub z podrażnienia)
• Pokrzywka kontaktowa
• Zapalenie skóry wywołane oblizywaniem
• Demodekoza (nużyca – wywołane przez Demodex folliculorum i Demodex brevis)

* Zapalenie okołoustne i trądzik różowaty mają kilka wspólnych cech, z tego powodu bywa określane jako szczególna postać trądziku różowatego. Podobieństwa występują w zakresie obrazu histologicznego zmian, wykwitów pierwotnych (grudki-krostki), częściowo pokrywającej się lokalizacji na skórze, oraz wybranych wspólnych czynników prowokujących. To, co odróżnia zapalenie okołoustne od trądziku różowatego, to brak teleangiektazji (trwale rozszerzone naczynia krwionośne) oraz układ zmian, czyli specyficzne pojawianie się grudek dookoła ust i w fałdach nosowo-wargowych

 

LOKALIZACJA ZMIAN

Niekiedy mogą pojawiać się tylko w jednej okolicy np. nosa, ale mogą być zajęte również dwa obszary np. okołoustny i okołonosowy.

Okołustna – charakterystyczne jest ułożenie grudek, pojawiają się na brodzie i wokół ust, pozostawiając „margines” zdrowej skóry na szerokość około 5-7 mm od samej czerwieni wargowej.

Okołonosowa – przylegają do otworów nosowych i pojawiają się w fałdach nosowo-wargowych.

Okołooczna – boczna okolica oka.

Najczęściej występującymi obszarami są: okołoustny (39%), okołoustny i nosowy (14%), oraz okołonosowy (13%).

 

LECZENIE

Niestety, zapalenie okołustne ma charakter przewlekły, nawrotowy z przebiegającym stanem zapalnym. Często jest wielomiesięczne, obejmujące okresy wygojenia zmian, remisji, i ponownego tworzenia grudek z różnym natężeniem. Na podstawie zebranego wywiadu i nasilenia zmian lekarz ustala leczenie, i warto tego przestrzegać dla osiągnięcia najlepszych efektów.

Stosowane są maści miejscowe, jak i antybiotykoterapia ogólna. Jedną z metod jest też terapia zerowa, polegająca na całkowitym wykluczeniu wszystkich produktów nakładanych na twarz.

Leczenie miejscowe jest stosowane początkowo, i w przypadkach o małym nasileniu może pomóc kontrolować przebieg i utrzymywać remisję grudek. Maści miejscowe są dostępne na receptę, np. Rozex, Soolantra 1%, Acnemycin, Acnemycin Plus.

Antybiotykoterapia trwająca 2-6 tygodni jest bardziej skuteczna niż leczenie miejscowe. W uporczywych przypadkach leczenie może być powtarzane, lub stosuje się leczenie podtrzymujące. W leczeniu ogólnym wykorzystywane są takie substancje jak: tetracyklina, doksycyklina, minocyklina, erytromycyna, klarytromycyna.

 

CO Z PIELĘGNACJĄ ?

W przypadku kosmetyków, im mniej, tym lepiej, co jest bardzo prawdopodobne, że będzie jednym z zaleceń lekarza. Warto rozważyć rezygnację na czas kuracji i obserwować skórę. Do mycia używać łagodnego produktu lub samej wody. Produkty które polecam i sama stosowałam: Allerco – żel myjący do skóry alergicznej i z podrażnieniami, Cetaphil – emulsja micelarna do skóry wrażliwej, SVR Huile Levant – olejek do mycia dla suchej, wrażliwej, skłonnej do atopowej skóry, oraz Bioderma Atoderm Huile – olejek do mycia do skóry suchej i podrażnionej.

W systematycznym przeglądzie leczenia okołoustnego wyróżniono dwa badania wspierające skuteczność terapii zerowej. U osób leczonych tetracyklinami lub erytromycyną (z dobrym wynikiem), zaobserwowano, że również w grupie placebo doszło do znacznej poprawy i wygojenia zmian, co potwierdza, że „brak reakcji” też jest metodą wykazującą skuteczność.

 

DLACZEGO KOSMETYKI MOGĄ POGARSZAĆ STAN SKÓRY?

Kosmetykom przypisuje się sporą, choć nie jedyną, rolę w zapaleniu okołoustnym, z kilku powodów:

Zaburzona funkcja bariery naskórkowej nasila potencjał drażniący czynników, które pochodzą z zewnątrz.

W tym przypadku są to również kosmetyki, i choć zdają się banalne, a wręcz niepozorne, trzeba je traktować jako mieszaninę chemiczną, której wpływ nie zawsze jest jednoznaczny i przewidywalny. Szczególnie gdy mówimy o skórze z dysfunkcją, a nie zdrowej, odpornej barierze biologicznej.

Jedną z kategorii są kosmetyki myjące, których podstawą są środki powierzchniowo czynne. Mają one zdolność w różnym stopniu do wymywania płaszcza hydrolipidowego i penetrowania w struktury cementu międzykomórkowego. Inną grupą będą kosmetyki o działaniu złuszczającym, np. peelingi enzymatyczne/ziarniste, lub z kwasami (AHA, BHA, PHA).

Kompleksowa pielęgnacja, czyli kremy nawilżające (rano i wieczór), podkład, kremy SPF, mogą powodować zapalenie okołoustne z powodu swojego działania okluzyjnego i namnażaniu flory bakteryjnej skóry.

Dobrze byłoby się zastanowić, czy widzimy jakieś zależności pomiędzy naszą pielęgnacją, a stanem skóry. Warto przyjrzeć się naszym kosmetykom:

• stałym: kosmetyki myjące, podkłady, SPF, nawilżające, pasty do zębów, nici dentystyczne
• stosowanym rzadziej: serum, esencje, peeling
• jednorazowym (maski)

A może są inne czynniki, które mogłyby wpłynąć na stan skóry? Np. duża zmiana w pielęgnacji, zbyt intensywny peeling, suche powietrze (typowe dla sezonu grzewczego), mała ilość wypijanej wody, trwający dłużej stres, faza cyklu miesiączkowego?

 

To nie jest wpis sponsorowany.

Spodobał Ci się wpis? Uważasz, że jest praktyczny i pomocny? Podziel się nim z innymi, będzie to dla mnie duże uznanie !

Kaja

Źródło:

Wollenberg, A., Bieber, T., Dirschka, T., Luger, T., Meurer, M., Proksch, E., Schön, M. P., Schwarz, T., Thaçi, D., Zuberbier, T., & Werfel, T. (2011). Periorale dermatitis. JDDG - Journal of the German Society of Dermatology, 9(5), 422-428

Lipozencic J. Ljubojevic S. Perioral dermatitis. Clin Dermatol. 2011; 29: 157-161

Sielska H, Seneczko M. Rosacea – atypical forms. Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii. 2003;20(6):374-37

Balić A, Vlašić D, Mokos M, Marinović B. The Role of the Skin Barrier in Periorificial Dermatitis. Acta Dermatovenerol Croat. 2019 Sep;27(3):169-179

Tolaymat L, Hall MR. Perioral Dermatitis. 2023 Sep 4. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan–. PMID: 30247843

https://emedicine.medscape.com/article/1071128-overview?form=fpf

https://le-manoir.de/en/blogs/dermablog/woher-hat-die-stewardessenkrankheit-ihren-namen